CÖVHƏR – fəlsəfi terminologiyaya
aiddir. Bir şeydə var olan, fəqət o şeyin təbiəti xaricində yer olan
her məna arazıdır. Orta əsrlər Şərq fəlsəfəsində şeyin mahiyyətini
təşkil edənə cövhər, ona əlavə olunanlara isə ərəz deyilirdi.
Müasir fəlsəfi dildə bu sözün əvəzində aksidensiya ifadəsindən
istifadə olunur. Şeyin zatında mövcud olan, lakin onun
mahiyyətindən kənarda qalan hər...
CİSİM məsdəridir. Bu feldən törəmə V
َج ّغَُ] təcəssəmə babda
َر [felinin məsdəri olan təcəssüm sözü də
işlənir. Fəzanın müəyyən bir qismini dolduran maddə, materiya,
şey; fəzada ayrıca şey. Bərk cisimlər. Maye cisimlər. Cisimlərin
düşmə qanunu. Göy cisimləri (planetlər, ulduzlar)
Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti,2014
BİLİK [alm. Erkenntnis; fr. Connaissance; ing. Knowledge,
cognition; lat. Cognitio; osm. tr. Marifet, malumat; ər. ٌّ,يؼشفح
يؼهىياخ – [bilinən, məlum olan şey, bilmək fəaliyyətinin yaxud
prosesinin nəticəsi. Fəlsəfədə nəyinsə bir şey olaraq qavranılmasıdır
və müxtəlif formalarda özünü göstərir. Filosoflar əsrlərdən
bəri biliyin – qavranılan şeyin rasional yaxud irrasional olması
barəsində iki fərqli görüş üzərində dayanırlar....
BİRLİK yaxud da birlik halında olan çoxluq. Özündə
çoxluğu və bölünməzliyi də əhatə edən sırf bütün. Birlik müxtəlif
formalarda və müxtəlif anlamlarda təzahür edə bilər. Məsələn,
məntiqi birlik, fikir birliyi, kateqorial anlamda birlik – vəhdət,
transandent-spekulyativ birlik və s. Kəlmə olaraq türk dilinə
məxsusdur və müasir Azərbaycan dilində də həm fəlsəfi anlamda,
həm də...
AVTONOMİYA – yunancadan
digər Avropa dillərinə keçən bu terminin hərfi mənası özünü
idarə etmə deməkdir. Termnin ingiliscədən dilimizə bir mənası da
autonomous - muxtariyyət anlamındadır.
AVTORİTARİZM – Latın dilində təşəbbüscü, müəllif bani
yaradıcı və s.mənaları verən avtoritarlıq qeyri-demokratik
rejimləri və onlara uyğun olan siyasi şüur formalarını ifadə etmək
üçün işlədilir.Avtoritarizm nəzəriyyəsi XIX əsrin başlanğıcında
J.de Mentr...
AVROPASENTRİZM (ing. Europecentrism; ru.
Европасент-ризм) – avropasayağılıq. Sözün kökündən də göründüyü
kimi, bu dünyagörüşü formasında Avropa elmi-mədəni
məkan olaraq önə çəkilir. Tarixi etibarı ilə daha müasir olan bu
təlimdə cəmiyyətdə mövcud olan bütün yaxşı dəyərlərin, elmin,
incəsənətin, fəlsəfənin, ədəbiyyatın və s. Avropadan qaynaqlandığı
və ya oradan təsirləndiyi qeyd olunur.
Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti,2014
ASSİMİLASİYA (ing. assimliation) – qarşılıqlı mənəvi
nüfuzetmə. Assimliyasiya müxtəlif elm sahələrində mövcuddur.
Belə ki, istər dilçilikdə, istər biologiyada, istərsə də sosiologiyada
assimliyasiya aid olduğu elmin xarakterik xüsusiyyətlərinə və
tədqiqi metodologiyasına tabe olaraq özünəməxsus anlamlar ifadə
edir.
ASSOSİASİYA 1.
Ümumi olaraq ənənəvi, ayinlərdə təbii fəaliyyətləri, hissi-yyatları
imkan olduğu qədər azaltmağa çalışmaq şərtilə özünün və
nəfsinin öhdəsindən gəlmə vərdişlərinin...
ATARAKSİYA
– ruhi rahatlıq və sakitlik vəziyyəti, bəzi qədim yunan
filosoflarının fikrincə ataraktiv hala mütəfəkkir, dühalar, sufilər
nail ola bilir. Xüsusilə də, Stoa fəlsəfəsində insanın davranışları
ilə psixoloji təlimin məqsədi, ideyası olaraq ortaya çıxan və
mütləq yaxşı olaraq xarakterizə edilən ruhi hüzur, sakinlik, dərdlərdən
arınmış olma halı. Ataraktiv vəziyyət günümüzdə daha çox
sufilərin asketik hallarına...
ARQUMENT – gətirilən dəlilin əsası. Nəyinsə
tərifinin sübutunun əsasında dayanan şey. Hər hansı bir tərifin
əsaslandığı yaxud onun doğru və yaxud yalnış olduğunu ortaya
qoyan prinsip. Əsası latıncadan götürülmüşdür. Arguere – göstərmək,
tanıtmaq, açıqlamaq mənalarını verir. Dilimizdə daha çox
ərəbcədən keçmə dəlil ifadəsi işlənir. Misal üçün; Məsələni aydınlaşdırmaq
üçün daha əsaslı bir arqument gətir....
APODEYTİKA – qəti sübut olunan şey,
mütləq səhih biliyi ifadə etmək üçün anlayış. Yunan dilindən dilimizə
hərfi tərcümədə inandırıcı mənasına uyğun gəlir.
APOLOGETİKA – teologiyanın bir sahəsi. Termin öz başlanğıcını qədim yunancadan
götürmüşdür. Lakin daha sonralar apologetiklər xristianlıqda
da mövcud olmuşlar və indi bu termin daha çox xristianlıqda
müdafiə mövqeyindən çıxış edənlər kimi...
